จังหวัดลำปางประสบความสำเร็จอย่างมีนัยสำคัญในการจัดการผลกระทบปลายทางของปัญหาไฟป่าและหมอกควันในปี 2568 โดยสามารถลดพื้่นที่เผาไหม้ลงได้ถึง 32.55% และลดจำนวนวันที่มีค่าฝุ่นละอองขนาดเล็ก (PM2.5) เกินค่ามาตรฐานลงได้ 37% ซึ่งบรรลุเป้าหมายที่ตั้งไว้ อย่างไรก็ตาม ความสำเร็จดังกล่าวกลับซ่อนความท้าทายเชิงโครงสร้างที่สำคัญยิ่งไว้เบื้องหลัง นั้นคือความล้มเหลวในการลดจำนวนจุดความร้อน (Hotspot) ซึ่งเป็นต้นตอของปัญหา โดยสามารถลดลงได้เพียง 8.97% และยังคงห่างไกลจากเป้าหมายอย่างมาก

การวิเคราะห์เชิงลึกชี้ให้เห็นว่าโครงสร้างการจัดการในปัจจุบัน ซึ่งมีลักษณะการสั่งการแบบรวมศูนย์ (Top-down Single Command) มีประสิทธิภาพสูงในการระดมสรรพกำลังเพื่อตอบสนอง และเผชิญเหตุไฟป่าขนาดใหญ่ แต่กลับมีข้อจำกัดในการป้องกันและเฝ้าระวังการเกิดไฟในระดับพื้นที่ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของการเกิดจุดความร้อน ช่องว่างเชิงระบบนี้เกิดจากการที่กลไกทางการยังคงมีภาครัฐเป็นศูนย์กลาง ขาดกระบวนการที่เปิดให้ภาคประชาชนซึ่งเป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสียโดยตรงเข้ามามีบทบาทในการวางแผนและตัดสินใจอย่างแท้จริง

รายงานฉบับนี้จึงนำเสนอรูปแบบกระบวนการและกลไกการทำงานแบบบูรณาการภายใต้ชื่อ “ลำปางร่วมใจ ฟ้าใสยั่งยืน” ซึ่งเป็นกรอบการทำงานที่มุ่งเปลี่ยนกระบวนทัศน์จากการที่ “รัฐเป็นผู้จัดการ” ไปสู่การที่ “รัฐเป็นผู้อำนวยความสะดวกและสนับสนุนให้ชุมชนจัดการตนเอง” โมเดลนี้ประกอบด้วย 6 องค์ประกอบหลักที่ทำงานเชื่อมโยงกัน ได้แก่ (1) กลไกการกำกับดูแลและตัดสินใจร่วม (2) กลไกการปฏิบัติการร่วมในพื้นที่ (3) กลไกข้อมูลและเทคโนโลยีเพื่อการมีส่วนร่วม (4) กลไกการสื่อสารและสร้างความตระหนักร่วม (5) กลไกการติดตามและประเมินผลร่วม และ (6) กลไกสร้างแรงจูงใจและการสนับสนุนทรัพยากร โดยมีหัวใจสำคัญคือการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้แก่กลไกการจัดการระดับตำบลและชุมชนให้เป็นแกนหลักในการป้องกันและเฝ้าระวัง

ผลที่คาดว่าจะได้รับจากการนำโมเดลนี้ไปปรับใช้ คือการลดลงของจำนวนจุดความร้อนซึ่งเป็นต้นตอของปัญหาอย่างยั่งยืน การสร้างความเป็นเจ้าของร่วมกันในการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติ และการพัฒนาระบบนิเวศการจัดการปัญหาที่ทุกภาคส่วนทำงานร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพ นำไปสู่การแก้ไขปัญหาไฟป่าและ PM2.5 ของจังหวัดลำปางได้อย่างยั่งยืนในระยะยาว